ΑΙΡΕΣΗ ΚΑΙ ΨΥΧΟΠΑΘΟΛΟΓΙΑ

Αίρεση και ψυχοπαθολογία

Η αίρεση και η θρησκευτικότητα έξω από την αποκάλυψη τού Δημιουργού, αποτελεί ψυχοσωματική ασθένεια.

Η ομαδική αυτοκτονία 39 μελών της νέας (UFO-λογικής) αίρεσης «Ουράνια Πύλη» στην California των ΗΠΑ (25 Μαρτίου) θα πρέπει όλους να μας προβληματίσει σοβαρά. Φέτος ήταν η 50ή επέτειος (Ιωβηλαίο) της πρώτης «εμφάνισης» Α(γνώστου) Τ(αυτότητος) Ι(πταμένων) Α(ντικειμένων) στη Γη (από τις 24 Ιουνίου 1947). Πάντοτε η προς τα ΑΝΩ κατεύθυνση συγκινούσε τον ανθρώπινο ψυχισμό είτε θετικά («καθ΄ ομοίωσιν»), είτε αρνητικά (Εωσφορισμός, complex ανωτερότητας). Δεν είναι, βέβαια, η πρώτη τέτοια ομαδική αυτοκτονία (πρβλ. Πεισιθάνατο Αρχαίων).

Ούτε ο θάνατος για πρώτη φορά συνάπτεται με τις αιρέσεις. Θυμίζω, για παράδειγμα, τα περσινά κρούσματα (βιασμών, φόνων και κατακρεουργήσεων) από τους Σατανιστές. Η (νεοπαγανιστική) εποχή μας (New Age) διαθέτει μια πλούσια gamme ιδεολογιών, παραθρησκειών, τελετών και τεχνικών μύησης κ.λπ. Ιδού πάλι μπροστά μας η Αστρολογία με τον κομήτη Hale-Bopp, την έκλειψη Σελήνης και την εαρινή Ισημερία!

Ως γνωστό, όλοι οι αρχαίοι Ανατολικοί λαοί είχαν αναπτύξει μια ιδιαίτερη οικειότητα με τα άστρα («ουρανό»). Ήδη ο Πλάτων και ο Ωριγένης (είναι τυχαίο άραγε ότι ήταν κι΄ αυτός αυτοευνουχισμένος, όπως τα μέλη της «Ουράνιας Πύλης»;) πίστευαν ότι στα άστρα μεταβαίνουν οι ψυχές των νεκρών. Εντούτοις, ενώ κατά τους Κοινωνιολόγους του προηγούμενου αιώνα (Α. Comte), με την κυριαρχία της Επιστήμης η Θρησκεία θα πέθαινε, καινούριες παρα-θρησκείες (αιρέσεις) συνεχώς ξεπηδούν μέσα στις σύγχρονες μεγαλουπόλεις, όχι από προλετάριους, όπως εύκολα θα έσπευδαν να το εξηγήσουν οι παλιοί Μαρξιστές, αλλά από εύπορους και μορφωμένους! Αν στο Μεσαίωνα ασχολούνταν με το Occult και τη Μαγεία μόνο κάτι γριές, στο σύγχρονο Μεσαίωνα, τουλάχιστον από προσωπική μου πείρα, ασχολούνται νέοι και μάλιστα μορφωμένοι (Καθηγητές, Μηχανικοί, Τραπεζικοί, Γιατροί κλπ).

Όμως, αν το «θρησκεύειν» γενικά είναι ανθρώπινο, το «ορθοδόξως» ή «αιρετικώς» θρησκεύειν δεν είναι αυτονόητο. Απ΄ τη μια, ελλιπείς γνώσεις γύρω από τη Φιλοσοφία και Θεολογία, κι’ απ’ την άλλη προσωπικά (ψυχικά) προβλήματα καθιστούν θύματα πολλά νεαρά άτομα. Η θρησκευτική άγνοια, η παραπληροφόρηση και ο φανατισμός δε σκοτώνουν λιγότερο από τα ναρκωτικά. Ο E. Fromm, αντιστρέφοντας το αξίωμα του S. Freud ότι η Θρησκεία είναι νεύρωση, παρατηρεί ότι σε πολλούς νευρωτικούς η νεύρωση λειτουργεί ως μια μορφή θρησκείας. Η Ορθόδοξη Πατερική Ψυχολογία διακρίνει χωρίς να διαχωρίζει τη ζωική ψυχή (psyche) από την πνευματική (θεωρητική) ψυχή (soul).

Στη Θεολογία δε χαρακτηρίζονται ως ψυχασθένειες μόνο οι ψυχιατρικές νόσοι, αλλά κυρίως η «αποστασία», οι αιρέσεις και οι ποικίλες μορφές (ηθικής) αμαρτίας. Αν και υπάρχει διαφορά μεταξύ ένοχης «μη απηρτισμένης» και ένοχης «πεπληρωμένης» αμαρτίας, όχι μόνο η (ψυχογενής) νεύρωση (ειδωλοποιήσεις, vergoetzungen) οντολογικά συνιστά αμαρτία (Ηyperindividualism, εθελοθρησκεία-individual religion, αλλοτρίωση), αλλά και η λαθεμένη θρησκεία (αίρεση) ως αμαρτία (άλογο, ναρκισσισμός-αυτοεξόγκωση, selfaggrandizement, ανθρωποφετιχισμός, μανία, υστερία) αποτελεί γνωστό νοσογόνο παράγοντα (υπαρξιακή σύγκρουση, ψυχικά τραύματα, anxious self-centeredness ή self-centered anxiety, υπαρξιακο-οντική - πυρηνική - νεύρωση, kernneurose).

Η ιουδαιοχριστιανική φιλολογία παρομοιάζει την αμαρτία με τις διάφορες ψυχοπαθολογικές καταστάσεις του ύπνου (coma, catalepsy κ.λπ.), εξομοιώνοντάς τη με την ψυχοπνευματική κατάσταση της νεύρωσης ως ανισορροπίας (disequilibrium) και σχιζοθυμίας (schizothymia). Κατά το M. H. Spero (1996), νεύρωση και αμαρτία χαρακτηρίζονται από μια κοινή συμπτωματολογία (σπατάλη ψυχικής ενέργειας, μείωση του αυτοσυναισθήματος-αυτοεγκατάλειψη, ενοχή, φόβος, άγχος, ανησυχία, ταραχή-θόρυβος της ψυχής, εφιαλτικά όνειρα, ανασφάλεια, λιποθυμίες, κατάπτωση, νοητική κόπωση, μη δημιουργικότητα, αϋπνία, αθυμία-ακηδία, κατάθλιψη-μελαγχολία, αντιστροφή των αξιών, καταναγκαστικές ιδέες, αίσθημα μνησικακίας, επιθετικότητα, ταχυκαρδίες, ημικρανίες, ανορεξία, πεπτικές διαταραχές, έλκος, παχυσαρκία, δερματοπάθειες κ.λπ.).

Σύγχρονοι Ψυχαναλυτές ερμηνεύουν την προέλευση των νευρώσεων όχι από τη σύγκρουση μεταξύ των ορμών, αλλ’ από τη σύγκρουση μεταξύ διαφόρων πνευματικών αξιών (M. R. Nelson, 1976). Έτσι, ο V. E. Frankl λ.χ. ομιλεί για «νοογενείς» νευρώσεις. «Κάθε θεώρηση της νεύρωσης άνευ αναφοράς της προς τις Αξίες είναι καταδικασμένη σε αποτυχία» (I. Caruso). Η ιδεοληψία, για παράδειγμα, είναι μια ιδέα, που με το μηχανισμό της μετατόπισης (verschiebung) υποκαθιστά (βλ. νεύρωση υποκαταστάσεως) μια τύψη. Κατά το C. Jung, το απωθούμενο θρησκευτικό σύμπλεγμα (αθεία, απιστία) αποτελεί βασική αιτία πάρα πολλών νευρώσεων της εποχής μας, αφού κάθε απώθηση αντικαθίσταται από μια καταδίκη (S. Freud). Αλλά και το μη ορθά «θρησκεύειν» (toxic faith), όπως είναι όλες οι αιρέσεις, προκαλεί τη γνωστή ψυχαναλυτικά νεύρωση. Ακόμα, εντός του Χριστιανισμού μπορεί να αναπτυχθεί η εκκλησιογενής (E. Schaetzing, 1955 και K. Thomas, 1964, 1989) ή εκκλησιομορφική (S. Pfeifer, 1994) νεύρωση.

Κατά την αρχαιοελληνική τραγωδία (Σοφοκλής) και την Αγ. Γραφή, η αμαρτία είναι σύμφυτη με τη «μωρία». H Φαουστική «Ύβρη» είναι το πρώτο σκαλοπάτι της τρέλας (C. Jung). Εξάλλου, κατά τον I. Caruso, η νεύρωση είναι πάντοτε απώθηση της αγάπης, αφού στο κέντρο του σχεδίου της ζωής ο νευρωτικός τοποθετεί τη δική του άποψη, κι’ όχι την άποψη του «πλησίον». Γι’ αυτό και η K. Horney χαρακτήριζε τη νεύρωση ως «disturbance in human relationship» (J. Nuttin).

Η αμαρτία μπορεί να υπολειτουργεί με πολλούς ασυνείδητους μηχανισμούς, όπως την <ταυτοποίηση με το αντίθετο> (reversal into the opposite), όταν π.χ. ο θυμός μεταβάλλεται σε αθυμία, ή ο έρωτας σε οργή, και τον <αντιδραστικό σχηματισμό> (reaction formation). Κατά τον ι. Χρυσόστομο, τα άλογα πάθη της ψυχής, κατορθώνοντας να διαβούν τη θύρα του λογιστικού, και σπάζοντας έτσι κάθε ηθικό φραγμό (αντίσταση), όπως η χολή ενός αρρώστου διαρρηγνύει την κύστη της, ξεχύνονται προς τα έξω, σαν εκστρατευτικά αγήματα στρατού, με αποτέλεσμα την αιχμαλωσία του Εγώ.

Στην κατάσταση αυτή έχουμε είτε τον πλήρη υπό των αλόγων παθών εξοβελισμό του λογιστικού, και άρα την α-λογική κατάσταση της ψυχής, και την παντελή απουσία ελέγχου της συνειδήσεως (πώρωση), είτε την (πορνική) μίξη αλόγων (παθών) και λογιστικού, κατά την οποία πάλι τα πάθη είτε καταπιέζονται (συνειδητή αναστολή, suppression) από το λογιστικό, είτε καταστέλλονται (απωθούνται), και μπορεί σε ανύποπτο χρόνο να «ξαναχτυπήσουν». Η μίξη αυτή μολύνει, βέβαια, την ψυχή, καθιστώντας τη ηθικά ασθενή.