Ι.Μ. ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΔΟΜΙΑΝΙΤΙΣΣΑΣ

Το Μοναστήρι των Δομιανών, ένα απ' τα σημαντικότερα Μεταβυζαντινά μνημεία με πολύτιμη προσφορά στο Έθνος και στην Ορθοδοξία. Αποτελείται από τον Ιερό Ναό, μεγάλα ανώγεια κελιά, πανύψηλο καμπαναριό (18μ. υψομ.) και προαύλιο με τρία μεγάλα κυπαρίσσια.

Ιστορικό του Ναού: Ο Ι. Ναός της Παναγίας της Δομιανίτισσας λειτούργησε για άγνωστο χρονικό διάστημα σαν μοναστήρι, αυτό μαρτυρούν η αρχιτεκτονική και τα δομικά στοιχεία του Ναού δηλ. χαμηλές πόρτες με ημικύκλιο, μικρά παράθυρα ψηλά στους τοίχους, μεγάλα ανώγεια κελιά όπως των μεγάλων Μοναστηριών, το αγίασμα που αναβλύζει στο εσωτερικό του Ναού σε βάθος 2 μέτρων κάτω απ' το δάπεδο (σε εκκλησίες δεν υπάρχουν αγιάσματα λένε οι μοναχοί).Ο χρόνος που πρωτοχτίστηκε ο Ι. Ναός είναι δύσκολο να προσδιοριστεί αλλά σύμφωνα με παραδόσεις και με κάποιο γράφημα σε παλιό παραπέτασμα της Ωραίας Πύλης πιθανόν να χτίστηκε κατά το 16ο αι. Πυρπολήθηκε εν μέρει και καταστράφηκε αργότερα η δυτική πλευρά του Ι. Ναού επειδή συμμετείχαν οι μοναχοί σε προεπαναστατικά κινήματα. Για τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Δομιανίτισσας που βρισκόταν στη γειτονική Βράχα και ήρθε από 'κει στους Δομιανούς και για το χτίσιμο της Εκκλησίας η ιερή παράδοση λέει ότι βρέθηκε στα κλαδιά ενός μεγάλου πουρναριού το οποίο υπάρχει και σήμερα κοντά στην Εκκλησία. Κάθε βράδυ έβλεπαν ένα φως στο μέρος εκείνο. Το θαύμα μαθεύτηκε, το άκουσαν κι οι Βραχινοί και πήγαν να την πάρουν. Στο  γυρισμό για το χωριό τους ξάπλωσαν να κοιμηθούν, όταν άνοιξαν τα μάτια τους η εικόνα είχε εξαφανιστεί. Γύρισαν στους Δομιανούς και πάλι βρήκαν την εικόνα στα κλαδιά του πουρναριού. Την ξαναπήραν και ξεκίνησαν για το χωριό τους, όμως πάλι τους ξανάφυγε. Την πήραν την εικόνα για πολλοστή φορά αλλά ξανάφυγε. Τότε κι αυτοί παραιτήθηκαν και την άφησαν να μείνει εκεί που της άρεσε, στους Δομιανούς. Οι Δομιανίτες έχτισαν μία εκκλησία και τοποθέτησαν τη θαυματουργή εικόνα μέσα. 

Περιγραφή του Ναού:  Ο Ι. Ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου εξωτερικά δεν παρουσιάζει κάτι το ιδιαίτερο, είναι πολύ απλός και αν δεν υπήρχε το επιβλητικό καμπαναριό δύσκολα θα τον αναγνώριζε κανείς σαν ιερό προσκύνημα. Η εκκλησία έχει σχήμα ορθογωνίου και διαστάσεις μηκ. 20μ., πλάτος 11μ. και ύψος 8μ. Η εκκλησία είναι μονοκόγχη "βασιλική" χωρίς τρούλο, οι τοίχοι πάχους περίπου 0,90μ. που χτίστηκαν με εγχώριες πέτρες, είναι δεμένοι με ξυλοδεσιά. Η στέγη στηρίζεται σε 10 ξύλινες κολόνες από ατόφιους κορμούς δένδρων. Στις 2 απ' αυτές στηρίζεται το ξύλινο σκαλιστό και επιχρυσωμένο τέμπλο. Ο Ναός φωτίζεται από 14 μικρά παράθυρα που είναι κατασκευασμένα πολύ ψηλά απ' το δάπεδο. Η είσοδος στο Ναό γίνεται από 3 χαμηλές ξύλινες πόρτες, η βορινή πόρτα που έχει ύψος 1,50μ. είναι η χαμηλότερη απ' τις 2 άλλες που βρίσκονται στη νότια πλευρά, είναι πολύ παλιά και γεμάτη μεγάλα καρφιά, γνωστή σαν "πόρτα του Καραϊσκάκη" γιατί απ' αυτή μπαινόβγαιναν ο γιος της Καλόγριας και οι άλλοι καπεταναίοι την ώρα του κινδύνου.

Μέρη του Ναού: Ο εσωτερικός χώρος διακρίνεται σε 4 μέρη: στο Νάρθηκα, στο Γυναικωνίτη, στον κυρίως Ναό και στο Ιερό Βήμα. Στη ΝΔ πλευρά του Ναού βρίσκεται ο Νάρθηκας με τοιχογραφίες Αγίων γυναικών και στις τρεις πλευρές του, ξύλινη σκάλα οδηγεί απ' τον νάρθηκα στο Γυναικωνίτη. Στον κυρίως Ναό υπάρχουν ο Άμβωνας και το Δεσποτικό, το εξαιρετικής τέχνης μεγάλο Προσκυνητάρι με τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, η Πηγή του Αγιάσματος σε βάθος 2 μέτρων απ' το δάπεδο, το μικρό Προσκυνητάρι κοντά στην κεντρική είσοδο, τα Αναλόγια των ψαλτών, τα ξύλινα στασίδια, τα κλίτη που σχηματίζονται απ' τις ξύλινες ζωγραφισμένες κολόνες στις οποίες στηρίζεται η στέγη του Ναού και το άριστης ξυλογλυπτικής τέχνης επιχρυσωμένο τέμπλο με τις περίφημες εικόνες του, οι υπέροχες τοιχογραφίες - αγιογραφίες, η διακοσμημένη με γεωμετρικά σχήματα και θαυμάσια έργα λαϊκής τέχνης οροφή του που δίνει στο Ναό μία ιδιαιτερότητα και μοναδικότητα στο χώρο των μεταβυζαντινών μνημείων. Το Ιερό Βήμα χωρίζεται απ' τον κυρίως Ναό με το Ξυλόγλυπτο τέμπλο, στο οποίο υπάρχουν τρεις θύρες, η Ωραία Πύλη που κλείνει με το παραπέτασμα, στο οποίο απεικονίζεται ο Χριστός ως Μέγας Αρχιερεύς και με το θαυμάσιο ξυλόγλυπτο και επιχρυσωμένο δίφυλλο βημόθυρο με την εικόνα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου και μορφές αγίων.

Η πηγή Αγιάσματος: Στο ΒΔ. τμήμα του κυρίως Ναού βγαίνει σε βάθος 2 μέτρων απ' το δάπεδο σε μικρή ποσότητα το αγίασμα την παραμονή του Δεκαπενταύγουστου (εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου) και διαρκεί επί 2 ημέρες η ανάβλυσή του. Στους Δομιανούς η εορτή και το πανηγύρι κρατούν 3 ημέρες.